Σχέδιο Δράσης Αντιμετώπισης Πετρελαιορύπανσης σε παράκτια ζώνη

Δρ. Κώστας Παπασταύρος

Τα Σχέδια Δράσης για έκτακτη ανάγκη αντιμετώπισης πετρελαιορύπανσης σε παράκτια ζώνη αφορούν πολιτικές & πρακτικές διαδικασίες που αναπτύχθηκαν για να χρησιμοποιηθούν  ως «οδηγός» σε απρόβλεπτο συμβάν πετρελαιορύπανσης για πρόληψη ή περιορισμό των συνεπειών της ρύπανσης στη θάλασσα, ακτογραμμή, στην οικονομία, στο περιβάλλον και τους κοινωνικούς πόρους. Ένας καλός σχεδιασμός συντείνει τα μέγιστα σε αποφυγή αποσπασματικών αποφάσεων και ενεργειών, που πιθανό να επιφέρουν σύγχυση και αναποτελεματική δράση στην αντιμετώπιση του συμβάντος.

Τα συστατικά ενός σχεδίου δράσης είναι τα ακόλουθα:

• Αναγνώριση επικινδυνότητας (hazard)
• Ανάλυση/καταγραφή τρωτότητας (vulnerability)
• Εκτίμηση κινδύνου (risk): πιθανότητα/ σοβαρότητα/ βαθμός οικονομικής δραστηριότητας/ περιβάλλον/κοινωνία
• Οργάνωση/κινητοποίηση/ ανταπόκριση

Ιδιαίτερης σημασίας συστατικό είναι η τρωτότητα (vulnerability), που περιγράφει το πόσο ευάλωτο είναι ένα σύστημα του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε πετρελαιοκηλίδα. Εξαρτάται από το μέγεθος/ένταση της κηλίδας και από τα χαρακτηριστικά του συστήματος (π.χ. πληθυσμιακή πυκνότητα, παρουσία ευαίσθητων οικολογικά περιοχών, ύπαρξη ή μη προληπτικών μέτρων, οικονομία της περιοχής,  κλπ ). Με απλά λόγια, καταγράφει και αποτυπώνει όλα τα κοινωνικά, γεωμορφολογικά, πολεοδομικά, οικολογικά, οικονομικά και λειτουργικά στοιχεία της δυνητικά απειλούμενης ακτογραμμής, συμπεριλαμβανομένης της υφιστάμενης υποδομής (πρόσβαση προς ακτή, εγκαταστάσεις αναψυχής, διαθέσιμοι πόροι). Με βάση την καταγραφή, ετοιμάζεται προδιαγεγραμμένο σχέδιο δράσης και στρατηγικό σχέδιο οργάνωσης για αντιμετώπιση πετρελαιοκηλίδων, που αποτελείται από τέσσερα (4) επίπεδα:

(Α) Σχεδιασμός πριν την εκδήλωση ατυχήματος (pre–disaster planning)

Εμπεριέχει τα ακόλουθα στοιχεία:

• Εκτίμηση κινδύνου στις υπό εξέταση περιοχές
• Εκπόνηση σχεδίων έκτακτης ανάγκης
• Προληπτικά τεχνικά έργα που αποσκοπούν στη μείωση των επιπτώσεων (π.χ. έργα ανάσχεσης)
• Εξοπλισμός, διασπορά στην ακτογραμμή και φύλαξη
• Απεικόνιση/καταγραφή δεδομένων οικονομικής ζωής, πολεοδομικού σχεδιασμού, οικολογικής αξίας και κοινωνικής οργάνωσης (vulnerability study)

(Β) Βαθμός ετοιμότητας (preparedness)

Αφορά βαθμό ετοιμότητας Κρατικού Μηχανισμού/Τοπ. Αυτοδιοίκησης και άλλων φορέων πριν το καταστροφικό γεγονός. Εμπεριέχει τα ακόλουθα στοιχεία:

• Διευθετήσεις διοικητικής μέριμνας, προειδοποιήσεις
• Αποτελεσματικότητα κινητοποίησης και εφαρμογής σχεδίου έκτακτης ανάγκης
• Προετοιμασία για ορθή και έγκαιρη πληροφόρηση
• Εκπαίδευση/ ασκήσεις Κρατικών Υπηρεσιών, Εθελοντικών Οργανώσεων & Κοινωνίας…

(Γ) Κινητοποίηση  (mobilization/response)

Αφορά την επιχειρησιακή ενεργοποίηση του σχεδίου δράσης. Εμπεριέχει τα ακόλουθα στοιχεία:

• Κινητοποίηση άμεσα εμπλεκόμενων
• Λειτουργία κέντρου διαχείρισης κρίσεων
• Εκτίμηση κατάστασης
• Ροή οδηγιών και πληροφόρησης
• Ενέργειες ως πρώτη αντίδραση βοήθειας και υποστήριξης αμέσως μετά το συμβάν
• Ενημέρωση κοινού και χειρισμός ΜΜΕ

(Δ) Ανάκτηση και Ανασυγκρότηση (recovery)

Αφορά δράσεις και ενέργειες για σταδιακή επαναφορά της πληγείσας περιοχής στην κανονική κατάσταση. Εμπεριέχει τα ακόλουθα στοιχεία:

• Οικονομική στήριξη
• Στήριξη επηρεαζομένων για ασφαλιστική αποζημίωση
• Νομικά μέτρα
• Παρακολούθηση περιβαλλοντικής κατάστασης

Όπως είναι φυσικό, ένα στρατηγικό σχέδιο για αντιμετώπιση μεγάλης πετρελαιοκηλίδας έχει την ανάλογη υπό τις περιστάσεις διοικητική δομή, που συνήθως απαρτίζεται από το Συντονιστή και αριθμό βοηθών και συνεργατών του από εμπλεκόμενους φορείς, όπως επίσης και τους διακριτούς τομείς των επιχειρήσεων, σχεδιασμού, διοικητικής μέριμνας και οικονομικών.     

Μεγάλης σημασίας είναι η εκ των προτέρων μελέτη και καταγραφή των δεδομένων της υπό εξέταση περιοχής, ώστε στην περίπτωση εκδήλωσης περιστατικού πετρελαιορύπανσης, η επέμβαση να είναι προδιαγεγραμμένη προς επιτυχή περιορισμό των ζημιών ή ακόμα και πλήρους αποτροπής προσέγγισης της κηλίδας ή καταλοίπων της στην ακτή. Γι’ αυτό, έχει καθιερωθεί διεθνώς από την επιστημονική κοινότητα ένας πρακτικός τρόπος επέμβασης, που περιληπτικά και ενδεικτικά παρουσιάζεται ως εξής:

• Βαθειά νερά: χημικά μέσα, μηχανική συλλογή
• Ρηχά νερά: μηχανική συλλογή
• Αμμουδιά: μηχανικά μέσα
• Βραχώδης ακτή: καμία ενέργεια
• Μαρίνες & οικολογικής αξίας ακτή: φράγματα/απορροφητικά μέσα
• Βοτσαλώδης ακτή: καθαρισμός με κρύο ή ζεστό νερό υπό πίεση

Από τη στιγμή λοιπόν που έχει καταγραφεί και αποτυπωθεί η ακτογραμμή και τα στοιχεία της (π.χ. οικονομική και περιβαλλοντική της αξία, κοινωνική σύνθεση, πρόσβαση, γεωμορφολογία ακτών, είσοδος ποτάμιων συστημάτων, αλυκών, λιμένων, μαρίνων, αλιευτικών καταφυγίων, κλπ), τότε ο εκ των προτέρων προτεινόμενος τρόπος επέμβασης, όπως αναφέρεται πιο πάνω, μπορεί να εξασφαλίσει άμεση και επιστημονικά ορθή αντιμετώπιση της πετρελαιορύπανσης και να μειώσει στον ελάχιστο βαθμό τα αρνητικά της.

Χρήσιμα στοιχεία που θα χρειαστούν είναι η γνώση για τα θαλάσσια ρεύματα και ειδικά τα επιφανειακά, η βυθομετρία της θαλάσσιας παράκτιας ζώνης, τα ανεμολογικά στοιχεία, κλπ. Επίσης, σύγχρονες μέθοδοι οργάνωσης χρησιμοποιούν μοντέλα διασποράς κηλίδων πετρελαίου, γεωγραφικά συστήματα πληροφόρησης για ηλεκτρονική ψηφιοποίηση χαρτών προς καταγραφή σχετικών πληροφοριών (π.χ. σημεία απόληψης πόσιμου νερού, δρόμοι, ευαίσθητες οικολογικά περιοχές, αποθηκευτικοί χώροι υλικών αντιρύπανσης, κ.ά.), οπτική παρακολούθηση από αέρος, κ.ά.

Τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό στοιχείο είναι η διασφάλιση τακτικών εκπαιδευτικών ασκήσεων των εμπλεκομένων φορέων και η συντήρηση του εξοπλισμού.